Khám phá: Nghề làm giày thêu của người Xạ Phang
Người
Xạ Phang là dân tộc ít người sinh sống ở tỉnh Điện Biên, cư trú thành
bản, theo dòng họ ở các huyện Mường Chà, Nậm Pồ, Mường Nhé, Tủa Chùa.
Đến nay, đồng bào vẫn còn giữ được rất nhiều di sản văn hóa truyền thống
của dân tộc, trong đó có bộ trang phục truyền thống và những đôi giày
thêu với những nét hoa văn tinh xảo, độc đáo.
Giày
của người Xạ Phang có nhiều loại như: giày nam, giày nữ, giày cho người
cao tuổi và giày dành riêng cho chú rể, cô dâu trong ngày cưới. Giày
cho người cao tuổi và giày chú rể chỉ có màu đen, mũi tròn và kín. Còn
giày cho nam và nữ, từ trung tuổi trở xuống là giày nhiều màu sắc, nhiều
họa tiết. Ðiểm khác nhau giữa giày nam và giày nữ là giày nữ kín mũi,
còn giày nam hở một phần phía trước và thân giày.
Để
làm được một đôi giày thêu tốt, phải trải qua nhiều bước: chuẩn bị
nguyên liệu, lựa chọn kiểu giày phù hợp với đối tượng sử dụng để cắt và
khâu đế giày, tạo hình hoa văn và thêu hoa văn trên thân giày, khâu giáp
thân, quai đế để hoàn chỉnh giày.
Nguyên
liệu chính để chế tác một đôi giày gồm: vải, mo tre, chỉ khâu, chỉ
thêu, keo dán, giấy bản và kèm theo các dụng cụ như: kéo, dao nhỏ, kim
khâu, kim thêu, cục sáp ong khô. Vải để khâu đế giày và thân giày phải
là loại vải dày, dai, có độ bền (thường dùng vải dệt thủ công của người
Thái). Chỉ khâu được làm từ vỏ một loại cây rừng (cây mà), là loại sợi
săn chắc, dẻo, dai, ít thấm nước. Từ thân cây mà được chặt về, người Xạ
Phang tước bóc bỏ phần lõi, lấy phần vỏ ngoài, giã cho dập và mềm, sau
đó cho vào nồi nước luộc rồi phơi khô. Các sợi mỏng được xé nhỏ, nối với
nhau và bện lại thành sợi nhỏ quấn vào thoi sợi và có thể sử dụng khi
cần thiết.

Để
làm đế giày, người thợ lấy mo tre già, khô, mang về phơi, ép phẳng, cắt
theo hình bàn chân và khâu thành đế giày. Mỗi đế giày thường được ghép
khoảng 5 lớp mo, mỗi lớp bọc một lần vải dày và dai để tạo độ dày dặn,
cứng cáp, đảm bảo bền chắc. Các lớp mo được dán với nhau bởi một lớp keo
tự làm của người Xạ Phang. Các lớp mo tre làm đế giày được khâu chắc
chắn với nhau bằng những sợi chỉ khâu đã được trà qua sáp ong khô để
chống thấm nước.