Ẩm thực: Đặc sản mắm của người Chăm
Người
Chăm có nhiều loại mắm: Ia mưthin nước mắm, Mưthin ngưic mắm nêm,
Mưthin jrum mắm tôm, Mưthin drei mắm cái, Mưthin tung ikan ya mắm lòng
cá ngừ, Mưthin ritaung mắm cá lòng tong, Mưthin ka-ơk mắm chưng…
Mắm
nêm được người Chăm làm từ nhiều loại cá biển khác nhau. Cá được ướp
muối, lên men. Cách chế biến khá đơn giản. Cá cơm tươi được rửa sạch để
ráo, tỉ lệ 3 cá 1 muối, nếu thích mặn, còn nếu ưa nhạt là 4 cá 1 muối.
Hai thứ trộn lại mang ủ trong hũ từ 20 ngày đến một tháng cho cá chín
trong vị muối là có thể dùng được.
Người
Chăm có hai cách dùng mắm nêm: Dùng ở dạng nguyên con và dùng khi mắm
đã thành nước. Người Chăm ưa dùng mắm nêm nguyên con được chế biến từ cá
cơm. Dạng nguyên con cũng có hai cách thường dùng: mắm được vớt lên đem
nấu chín hoặc để ăn sống. Khó hơn cả là ở mắt nhìn, tay làm và cả óc
phán đoán tiết trời thích hợp. Ví dụ, nếu cho nhiều muối thì mắm mặn khó
ngon, còn cho ít muối thì mắm thối, bỏ đi. Ở đây kinh nghiệm là rất
quan trọng.
Bên
cạnh mắm nêm, người Chăm còn sở hữu một loại mắm đặc biệt, đó là mắm cá
lòng tong. Khác với mắm nêm, đây là loại mắm làm từ cá nước ngọt. Lòng
tong là loại cá con, nhỏ như cá cơm nhưng sống ở vùng hạ lưu. Mỗi khi
mùa mưa về, sông, suối ao hồ hay kênh mương đầy nước, cá xuống theo dòng
nước và hay tụ thành đàn nhỏ. Người Chăm ở Bình Thuận và Ninh Thuận hay
rủ nhau đi bắt cá lòng tong về làm mắm dùng hoặc mang ra chợ bán.
Ngày
nay, người Chăm ở vùng Bình Thuận, Ninh Thuận thường ít tự chế biến món
nước mắm mà thường mua ở chợ. Riêng với món mắm cá lòng tong thì người
Chăm vẫn tự tay chế biến. Đây là đặc sản của người Chăm không thể thay
thế. Sinh viên vào các thành phố lớn học tập cũng được mẹ gửi vào vài hũ
mắm dự phòng. Bà con sống tận Mỹ, Pháp… về thăm quê, khi sang trời Tây
cũng phải “thủ” vài hũ mắm để đỡ nhớ "mùi quê hương".