Nhà dân tộc học người Pháp Giắc-cơ Đu-nê (Jacques Dournes) khi nói về vùng đất Tây Nguyên, có một câu bất hủ: “Nếu phải hiểu để mà có thể yêu, thì lại phải yêu để mà có thể hiểu”.

Suốt hơn thế kỷ qua, biết bao người đã yêu Tây Nguyên theo cách riêng của mình và đã mong được hiểu, nhưng yêu nhiều mà hiểu vẫn chưa bao nhiêu. Văn hóa cổ truyền Tây Nguyên mãi là dòng chảy bất tận và tồn tại trong những nghịch lý phát sinh cần giải quyết. Nhưng trước hết, cần một sự hiểu biết và một tình yêu đầy tôn trọng, chất chứa trong đó cả những ưu tư khi lý giải về sự biến đổi của không gian văn hóa đó theo tiến trình thời gian…

Tôi cũng yêu và cảm nhận Tây Nguyên theo cách của mình. Giống như nhiều người, vì yêu, nên cái nhìn về văn hóa bản địa ở vùng đất vốn nhiều bí ẩn này đôi lúc vẫn còn cảm tính. Bình tĩnh hơn, chợt nhận ra, có những điều phải kiểm chứng trong hoàn cảnh tự nhiên và xã hội đang có những biến động, dịch chuyển nhanh chóng. Họ khao khát được đắm chìm trong ngôn ngữ tộc người, trong dòng chảy văn hóa của vùng đất mình đang sống. Tôi không hiểu nhiều về họ nhưng tôi hiểu nỗi âu lo của họ. Họ đi ra với thị thành, với rộng dài đất nước, tiếp xúc với những nền văn hóa khác nhau, tìm đến cái mới và thích nghi dần với đời sống hiện đại. Nhưng nơi họ trở về với chính tâm thức của mình vẫn là làng buôn, nương rẫy, núi rừng, với thiên nhiên bí ẩn mà gần gũi.

Đêm đêm, bên bếp lửa nhà sàn giữa những người đồng tộc, khi cần rượu trên chiếc chóe cổ ngấm men lúa mẹ nồng nàn vít xuống là lúc tiếng chiêng ngân lên những giai điệu thiết tha. Những chàng trai, cô gái Ê Đê, Ba Na, Mơ Nông, Mạ, Cơ Ho… uống dòng nước nguồn của những con sông K’rông Nô, K’rông Ana, Sê-rê-pốc, Đa Dâng, Đa Nhim không thể lớn lên, không thể vững vàng khi rời bỏ cội nguồn, xa lạ với không gian văn hóa mà ông cha đã dày công gìn giữ và bồi đắp.