Sau khi vận hành chính quyền địa phương 2 cấp bài toán khu vực kinh tế tập thể cần lời giải cho các hợp tác xã (HTX) thay đổi quy mô lớn, hình thành các HTX đa dịch vụ đủ sức tích hợp công nghệ và tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, đang được xem là giải pháp để hiện thực hóa các mục tiêu phát triển kinh tế tập thể hiện đại của quốc gia.

Theo thống kê từ ngành chức năng, cả nước có khoảng trên 22 nghìn HTX nông nghiệp. Dù số lượng lớn, nhưng quy mô bình quân của mỗi HTX chỉ đạt khoảng 183 thành viên. Đây là con số khiêm tốn, chỉ bằng 1/10 so với quy mô tối thiểu cần thiết để đạt hiệu quả kinh tế trên thị trường quốc tế.

Đặc biệt tại các vùng trọng điểm nông nghiệp như Đồng bằng sông Cửu Long, nơi có điều kiện thổ nhưỡng tốt nhất để sản xuất hàng hóa lớn, quy mô thậm chí còn nhỏ hơn, chỉ đạt khoảng 77 thành viên/HTX.

Phần lớn các HTX hiện nay vẫn nằm ở nhóm quy mô nhỏ và siêu nhỏ, với doanh thu dưới 20 tỷ đồng hoặc tổng vốn dưới 10 tỷ đồng. Với quy mô nhỏ cản trở việc huy động vốn lớn để đầu tư vào máy móc, công nghệ hiện đại, đồng thời làm suy yếu khả năng đàm phán để tích tụ ruộng đất phục vụ sản xuất hàng hóa lớn. Hậu quả là các HTX luôn phải hoạt động với công nghệ lạc hậu, năng suất thấp và chi phí vận hành cao, khó tiếp cận vốn ngân hàng.

Số liệu từ Ngân hàng Nhà nước chi nhánh Khu vực 13 (gồm tỉnh Đồng Tháp và Tây Ninh), Khu vực 14 (TP. Cần Thơ và tỉnh Vĩnh Long) và Khu vực 15 (tỉnh An Giang và Cà Mau) cho biết, dư nợ tín dụng khu vực kinh tế tập thể đến cuối tháng 10/2025, là 992 tỷ đồng (chiếm 0,07%)/tổng dư nợ tín dụng toàn vùng. Dư nợ tín dụng khá khiêm tốn so với dư nợ tín dụng khu vực khác trong vùng ĐBSCL.

Đáng chú ý, các HTX nhỏ không có “tiếng nói” đủ mạnh để thương lượng giá đầu vào (vật tư, phân bón) và giá đầu ra (tiêu thụ sản phẩm) với các doanh nghiệp, từ đó bị động trước biến động thị trường, dẫn đến lợi nhuận của thành viên thấp và thiếu động lực gắn bó lâu dài.

Đặc biệt, đầu tư cho công nghệ số, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc, hay áp dụng quản trị số đòi hỏi chi phí ban đầu lớn, vượt quá khả năng tài chính của các HTX quy mô nhỏ. Nếu không thay đổi quy mô, các HTX sẽ mãi mắc kẹt trong nền kinh tế truyền thống, không thể hưởng lợi từ làn sóng chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ.

(Còn tiếp)