Sự bứt phá ngoạn mục của đường sắt Hàn Quốc và mô hình tự chủ vận hành – bảo trì của Trung Quốc mở ra nhiều gợi ý quan trọng cho Việt Nam trong hành trình phát triển hệ thống metro hiện đại, bền vững.

Ở chiều ngược lại, Trung Quốc lựa chọn một hướng tiếp cận khác: tự chủ công nghệ thông qua thực hành quy mô lớn. Hệ thống metro Thâm Quyến hiện vận hành 595 km đường sắt đô thị với 417 ga, 18 tuyến và không nhận trợ cấp từ Nhà nước. Đây cũng là mạng lưới có mật độ hành khách lớn nhất Trung Quốc, đạt 14.800 người/km.

Thành công của metro Thâm Quyến dựa trên mô hình bảo trì độc lập. Từ một phân xưởng nhỏ, đơn vị vận hành đã phát triển thành trung tâm đại tu chuyên nghiệp, chủ động đánh giá linh kiện, ban hành 21 bộ tiêu chuẩn kỹ thuật và từng bước thoát khỏi phụ thuộc công nghệ nước ngoài. Tỷ lệ nội địa hóa linh kiện tăng nhanh, giúp giảm 60–70% giá thành ở nhiều hạng mục; riêng việc sản xuất trong nước 9.000 bộ vòng bi vào năm 2024 đã giúp tiết kiệm khoảng 35% chi phí.

Hệ thống bảo trì theo tình trạng (CBM), xưởng thông minh và các dây chuyền sửa chữa chuyên sâu cũng giúp Thâm Quyến tăng 150% năng lực bảo trì động cơ kéo. Nhờ ứng dụng công nghệ và dữ liệu ở quy mô lớn, thành phố này trở thành hình mẫu về vận hành – bảo trì tự chủ trong lĩnh vực metro trên thế giới.

Từ các bài học quốc tế, ông Khuất Việt Hùng – Chủ tịch HĐTV Hà Nội Metro – cho rằng Việt Nam đang đứng trước cơ hội định hình năng lực tự chủ công nghệ đường sắt ngay từ giai đoạn đầu. Điều quan trọng không chỉ là phát triển thêm các tuyến mới, mà còn phải làm chủ công nghệ trong toàn bộ vòng đời vận hành – bảo trì.

Ông cho biết Hà Nội Metro đang kiến nghị ba trụ cột đột phá: công nghệ – dữ liệu – con người, coi đây là nền tảng để vận hành metro Thủ đô tiệm cận chuẩn quốc tế.

Tuy nhiên, để đạt mục tiêu này, Việt Nam cần sớm xây dựng lộ trình tự chủ kỹ thuật, đặc biệt trong khâu trung tu – đại tu đoàn tàu; đồng thời hình thành mô hình hợp tác hiệu quả với các tập đoàn và viện nghiên cứu quốc tế nhằm thử nghiệm, tiếp nhận và phát triển công nghệ theo hướng bền vững.